بین انواع غیبت هایی که تا کنون ذکر شده (22 عنوان) و عناوینی که در طول مباحث ایجاد و یا تکمیل خواهد شد، روابط نظام مندی وجود دارد به گونه ای که برخی از آن ها نقش علت یا مقتضی و یا تشدیدکننده برای دیگر موضوعات دارند، یا معلول آنها به حساب می آیند و ... .
در واقع غیبت امام ظلمتی فراگیر را به وجود می آورد که در درون خود مشتمل بر بسیاری از مشکلات و مصائب است. این مصائب گرچه به ظاهر عناوین مستقلی به شمار می آیند اما هر یک در نسبت با کلیت حقیقت غیبت و نیز حقیقت دیگر عناوین، محقق شده اند و باید در این نسبت و ارتباط شناخته شوند.
مثلا اگر نقش نقضی و تقابلی غیبت را نسبت به اهداف طولی خلقت انسان (اهداف ربانی خلقت بشر که در طول یکدیگرند) در نظر بگیریم *خواهیم داشت:
سه هدف طولی خلقت به ترتیب عبارتند از: معرفت (سوره طلاق، آیه 12)، عبادت (سوره ذاریات، آیه 56) و رحمت (هود، 119). این سه هدف در طول یکدیگرند بدین ترتیب که معرفت مقدمه عبادت است و عبادت، انسان ها را مستحق رحمت معبود می کند. (چگونگی استنتاج طولیت این 3، با توجه به قرآن کریم و روایات شریفه روشن است و در نوشته های غیبت رحمت، عبادت و معرفت به آن اشاره شد.)
غیبت معرفت که خود وجهی از غیبت امام(ع) است به قبض عبادت می انجامد و قبض عبادت نیز به نوبه خود، غیبت رحمت را رقم می زند.
-----------------------------------------------------------
*منظور این است که غیبت امام(ع) نه نسبت به غایت و هدفی که غیبت دنبال می کند بلکه فی حد نفسه مانع از تحقق برخی اهداف کمالی خلقت است.
غیبت رحمت، به قبض و عدم فراگیری رحمت الهی در دو جنبه رحمت رحمانیه و رحمت رحیمیه (رحمت عام و رحمت خاص) در دوران غیبت اشاره دارد. گفتیم که نتیجه چنین قبضی، گسترش غضب الهی است که آثار و پیامدهای گران باری برای بشریت به دنبال خواهد داشت.
برای تایید این مطلب روایت شریف ذیل راه گشاست:
اذا غضب الله تبارک و تعالی علی خلقه نحانا عن جوارهم (کافی شریف، ج1 ، ص343 )
هنگامی که خداوند -تبارک و تعالی- بر مخلوقاتش غضب کند، ما را از همجواری آنها، کنار می کشد.(امام را غایب می کند.)
این روایت را علاوه بر کلینی در باب غیبت کتاب کافی، شیخ صدوق در کمال الدین، شیخ طوسی در کتاب غیبت و نیز شیخ نعمانی روایت کرده اند. غرض این که مضمون روایت مورد تایید همه بزرگان از متقدمین شیعه که در باب غیبت به تالیف دست یازیده اند بوده است.
در توضیح روایت ارزشمند فوق باید گفت:
چون غیبت امام(ع) ناشی از غضب الهی بر مردم است، این غضب با غیبت امام(ع) مستمر می ماند و با از بین رفتن دیگر زمینه های رحمت الهی به تبع غیبت، گسترده تر نیز می شود. به عنوان نمونه یکی از نتایج غیبت امام، همان طور که به آن اشاره شد، محدود شدن عبادت و در نتیجه گسترده شدن استکبار است. (عبادت به عنوان مظهر خضوع در برابر رب العالمین، در قرآن در مقابل استکبار و گردن کشی در برابر خداوند قرار گرفته که موجب غضب الهی می شود: الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین) و گسترش استکبار زمینه های توسعه غضب الهی را بیشتر فراهم می کند.
راه گریز از غضب الهی در سطح جهانی، ظهور امام(عج) است که با تحقق ظهور، رحمت الهی در هر دو حقیقت رحمت رحمانیه و رحمت رحیمیه به ظهور رسیده و تمامی جهان شاهد تجلیات رحمات الهی خواهد بود.